Chùa Phụng Sơn
Phụng Sơn Tự là tên một ngôi chùa cổ
nổi tiếng ở khu vực Sài Gòn – Gia Định. Trải qua những biến động của thời gian
ngôi chùa hiện nay vẫn còn lưu giữ được những nét kiến trúc cổ xưa. Hiện chùa
tọa lạc tại địa chỉ số 1408 đường 3/2, quận 11 TP. Hồ Chí Minh
Theo
những tư liệu cổ thì chùa được xây dựng vào khoảng đầu thế kỷ XIX dưới triều
vua Gia Long do thiền sư Liễu Thông từ miền Trung vào Nam
Chùa
Phụng Sơn có vài lần trùng tu và sử chữa thêm vào những năm 1960. Đến năm 1963
hòa thượng Thích Phước Quang cho xây lại cổng Tam Quan theo sự thiết kế của kiến
trúc sư Nguyễn Bá Lăng. Tuy có trùng tu nhưng chùa Phụng Sơn cơ bản vẫn còn giữ
lại được những kiến trúc tiêu biểu, cổ kính của mình .
Vị
trí của chùa được lựa chọn rất kỹ từ khi thiền sư Liễu Thông chọn đất dựng nên
thảo am. Vốn là một vùng đất gò cao ráo (nên chùa còn được gọi là chùa Gò)
xuang quanh gò có hào nước bao quanh, cảnh sắc thiên nhiên thật hữu tình. Từ
xưa đến nay, vịệc chọn đất xây chùa là một công việc vô cùng quan trọng, thường
thì các bậc tiền nhân hay chọn những vùng đất có vị trí cao ráo, sơn thủy hữu
tình tạo cho ngôi chùa có một vị thế uy nghiêm, trang trọng và tuân theo những
quy tắc nghiêm ngặt của thuật phong thủy. Chùa Phụng Sơn tọa lạc trên một khu
vực mà trước đây là vị trí của một ngôi đền thần Bà La Môn trong nền văn hóa Óc
Eo cổ xưa cách ngày nay đã khoảng 15 thế kỷ điều đó đủ cho thấy rằng vị trí
linh thiêng cũng như cảnh sắc tuyệt vời nơi đây! Những kết quả khai quật khảo
cổ học tại khuôn viên chùa đã chứng minh rằng khuôn viên chùa thuộc nền văn hóa
trong cương vực quốc gia Phù Nam xa xưa.
Phụng
Sơn Tự nhìn chung có diện tích rộng lớn và quy mô, mái chùa cổ nằm khuất sau
bao la cây cối mang đến cho người tham quan chùa một cảm giác thật bình yên nhẹ
nhàng. Cũng như những ngôi cổ tự khác trên mảnh đất Sài Gòn – Gia định, cấu
trúc chùa Phụng Sơn cũng gồm những hạng mục cơ bản như: cổng tam quan, khu vực
sân, vườn chùa, chính điện, nhà tổ, nhà giảng…..v…..v….. Nhìn tổng thể kiến
trúc của Phụng Sơn Tự theo kiểu “nội công ngoại quốc” rất rộng lớn và tráng lệ,
với hành lang bao quanh, Đông Lang và Tây Lang chạy dọc nối chính điện và nhà
giảng qua một khoảng sân thiên tĩnh ở giữa.
Kiến
trúc đầu tiên của một ngôi chùa thường là cổng Tam Quan, chùa Phụng Sơn cũng
không là ngoại lệ dù rằng các chùa phía Nam thường ít xây dựng cổng Tam Quan
hơn so với các ngôi chùa tại khu vực phía Bắc và miền Trung. Cổng Tam Quan vừa
có tác dụng trong cuộc sống thế tục lại như là một ranh giới tâm linh giữa chốn
đời và chốn đạo. Cổng tam quan chùa gồm một cổng chính to cao ở giữa và hai
cổng phụ ở hai bên cổng chính. Cổng tam quan của chùa Phụng Sơn được xây dựng
cách đây không lâu (năm 1963) theo bản vẽ thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn Bá
Lăng. Nhìn chung cổng Tam Quan của Phụng Sơn Tự khá mộc mạc hòa nhập một cách
toàn diện với khung quanh hữu tình xung quanh.
Qua
khỏi cổng Tam Quan là tới khu vực sân chùa, tại khu vực này người đến viếng
chùa chính thức cảm nhận được cái khung cảnh thâm nghiêm, oai linh đượm chút cô
tịch thường thấy nhưng lại rất bình dị của chùa. Sân, vườn chùa Phụng Sơn rộng rãi có trồng nhiều cây cối làm cho không
gian quanh chùa như dịu đi, khiến tâm hồn con người như thoải mái hơn, tĩnh
lặng hơn để nhận thấy bản chất của cuộc sống là vô thường để rồi hướng tâm đến
cái chân ngã vi diệu của đạo Phật.
Trong
phần khuân viên rộng lớn của sân chùa có dựng tượng bồ tát Quán Thế Âm là vị bồ
tát cứu khổ cứu nạn chúng sinh với chiếc lư hương phía trước và lọng che nắng,
mưa rất kính cẩn như góp phần tạo nên vẻ đẹp của sự từ bi vô lượng mà ngài đã
phát nguyện tới tất cả chúng sinh trong cõi Ta bà lắm đau khổ này !
Trong
phần kiến trúc xây dựng chính của chùa đầu tiên là chính điện. Chính điện là
trung tâm của một ngôi chùa, đây cũng là nơi đặt phần lớn các bức tượng phục vụ
cho việc thờ tự tại chùa. Chính điện chùa Phụng Sơn được xây với bộ khung gỗ và
vì kèo theo dạng thức đâm trính – cột kê được làm bằng gỗ, các cột này được kê trên các
tán đá hình tròn tạo nên vẻ chắc chắn cho toàn bộ kiến trúc. Trải qua hơn 200
năm tồn tại và những lần trùng tu sau này, bộ khung vẫn giữ được nguyên dáng vẻ
với kết cấu như xưa. Xung quanh chính điện được xây bằng tường gạch quét vôi
màu vàng, mái chính điện được lợp ngói âm dương, độ dốc mái lớn tạo điều kiện
thuận lợi cho việc thoát nước trong mùa mưa. Đây cũng là sự thích ứng với môi
trường trong kiến trúc truyền thống của người Việt. Đầu ngói được làm bằng gốm
xanh càng làm tăng thêm tính mỹ thuật, tráng lệ của ngôi cổ tự. Phần nền chùa
được lát gạch tạo nên vẻ trang trọng và tôn nghiêm của nơi thờ tự. Không gian
trong chính điện chùa được thiết kế rộng rãi tạo nên vẻ uy nghiêm, lượng ánh
sáng tự nhiên cũng được khéo léo hạn chế trong chính điện tạo nên vẻ sự linh
thiêng và huyền bí .
Hệ
thống rui mè, xà của chùa được làm bằng gỗ với những họa tiết điêu khắc thường
thấy tại vùng Nam bộ với đường nét chạm khắc tinh tế cầu kỷ trong từng cấu kiện
nhỏ nhất tạo nên vẻ trang trọng gây cảm xúc thẩm mỹ cao cho người tớithăm viếng
chùa viếng chùa. Chính điện của chùa được dựng theo mô thức “tứ tượng” tức 4
cột chính giữa điện có bình diện hình vuông. Mô thức tứ tượng thường chỉ được
dung cho các công trình kiến trúc để thờ tự như đình, chùa…..Các cột gỗ trong
chùa trải qua sự thử thách của thời gian nay đã trở nên đen bóng như làm tăng thêm
vẻ cổ kính cho ngôi cổ tự trầm mặc này !
Cũng
như những ngôi chùa theo hệ phái Đại Thừa ở Nam bộ, chùa Phụng Sơn có một số bộ
tượng Phật thường thấy như bộ Di Đà Tam Tôn (gồm tượng Phật Ai Di Đà, tượng bồ
tát Quán Thế Âm, và bồ tát Đại Thế Chí). Bộ tượng năm vị (ngũ hiền) thượng kỳ
thú (Thích Ca, Quan Thế Âm, Đại Thế Chí, Văn Thù, Phổ Hiền) và một số tượng
khác như tượng Linh Sơn Thánh Mẫu, tượng, Long Vương, Quan Thánh Đế Quân, bộ
tượng thầy trò Đường Tăng….
Trong
chính điện chùa Phụng Sơn có hai bộ tượng Di Đà Tam Tôn được đặt ở phía trên
cùng trong bàn thờ tại chính điện chùa, việc người dân tiến cúng tượng phật
khiến cho nhiều ngôi chùa có hai hay ba bộ tượng giống nhau cũng là điều dễ
hiểu . Phía dưới bộ tượng Di Đà Tam Tôn ở hai bên là tượng Ông Thiện và Ông Ác
(ông Thiện bên trái, ông Ác bên phải). Ở vị trí gần với người đến viếng nhất là
bộ tượng Ngũ Hiền gồm có tượng Thích Ca đứng chính giữa, bên trái Thích Ca là
Quán Thế Âm Bồ Tát và Đại Thế Chí. Bên phải là Văn Thù và Phổ Hiền. Các tượng
trong bộ “Ngũ Hiền” này được tạo tác với tư thế thượng kỳ thú và các con thú
đều ở trong tư thế đứng. Những kỳ thú ở đây là những loài mãnh thú có sức mạnh
to lớn như sư tử, voi….. Những con vật trên làm vật cưỡi cho chư phật như thể
hiện một sự thuần phục của mọi thế lực mạnh mẽ trong tự nhiên trước phật
pháp.
Đặc
biệt bồ tát Phổ Hiền thượng trên con voi có 9 ngà ở đây là một trong những bức
tượng độc đáo của vị bồ tát này bởi thông thường voi trắng là vật cưỡi của bồ
tát Phổ Hiền chỉ có 6 ngà, 9 ngà là một sự phá cách. Hình ảnh voi trắng tượng
trưng cho sự uyên bác của trí tuệ. Hai bên tả, hữu của chính điện còn có bộ
Thập Điện Diêm Vương được tạo tác công phu. Đặc biệt trong chính điện còn có
bức tượng Linh Sơn Thánh Mẫu biểu thị cho tín ngưỡng dân gian, dòng tín ngưỡng
dân gian đã sớm có sự hòa hợp với đạo Phật ngay từ khi đạo Phật mới du nhập vào
trung tâm phật giáo Luy Lâu (Thuận Thành – Bắc Ninh) trong những thế kỷ đầu
công nguyên .
Đối
diện với tượng Linh Sơn Thánh Mẫu qua bộ “Ngũ Hiền” là tượng Quan Thánh Đế Quân
một nhân vật anh dũng, trung nghĩa cũng được thờ tại chính điện như một vị thần
hộ vệ cho phật pháp. Một số tượng khác cũng được thờ trong chùa như tượng bốn
thầy trò Đường Tăng, Long Vương, Bồ Đề Đạt Ma, Thiện Tai, Long Nữ, Địa Tạng
Vương Bồ Tát. Bức tượng Hộ Pháp đứng song song với tượng Tiêu Diện Đại Sỹ ở
ngay cửa vào như để bảo vệ cho đất Phật linh thiêng. Tượng Tiêu Diện Đại Sỹ tại
chùa Phụng Sơn được làm bằng gốm sứ sài gòn là một cổ vật quý, góp phần làm
phong phú cho phong cách nghệ thuật tạo tác tượng trong những thế kỷ trước tại
Nam bộ.
Nhìn
chung, các pho tượng Phật cũng như chư vị thần thánh khác trong chùa được tạo
tác một cách tinh xảo bằng các vật liệu chủ yếu là gỗ và gốm, qua phong cách
nghệ thuật của mỗi bức tượng ta thấy phảng phất đâu đó nghệ thuật tạo tác của
nhiều nhóm thợ từ những vùng khác nhau trên cả nước đó là vẻ trầm tư suy nghĩ
hay một chút gì đó thoáng đạt, vui tươi tự sâu trong tâm hồn của từng bức tượng
hay cũng chính là của nghệ sỹ trong lịch sử ! Dù sao đi nữa đấy là một đề tài
lớn có tính chuyên khảo về nghệ thuật phật giáo của từng vùng miền, trong khuôn
khổ của bài viết này người viết chỉ có thể dừng lại ở sự gợi mở cho quý độc giả
cũng như những người quan tâm về những kiến trúc cổ của người Việt tại vùng đất
Sài Gòn – Gia Định !
Ngay
sau chính điện là gian thờ tổ của chùa, thường thì các ngôi chùa ở Nam bộ với
bố cục chủ yếu theo kiểu “Tiền Phật Hậu Tổ” nên chùa Phụng Sơn cũng không là
ngoại lệ. Trong gian thờ tổ của chùa còn lưu giữ hai bức tượng chân dung hai vị
tổ của chùa là Huệ Minh và Huệ Thành được tạc bằng gỗ với đường nét tả thực
chân dung của hai vị tổ này. Xét trên lĩnh vực thẩm mỹ thì hai bức tượng trên
quả thật là những tác phẩm nghệ thuật giàu sức biểu cảm. Kết cấu của nhà tổ gắn
chặt với chính điện tạo nên sự liền lạc và chắc chắn cũng như góp phần tăng
thêm diện tích cũng như không gian thờ tự của ngôi chùa.
Với
cấu trúc khá khép kín nên để tạo lượng ánh sáng cho tổng thể kiến trúc chùa,
người ta đã xây dựng một sân thiên tĩnh ngay ở vị trí nối giữa gian chính điện
và nhà giảng. Sân Thiên Tĩnh có tượng bồ tát Quán Thế Âm và trồng khá nhiều cây
cảnh tạo nên tạo thêm sinh khí cũng như có tác dụng cân bằng lượng ánh sáng cho
ngôi chùa. Nhà giảng đường nằm ở ngay sau sân thiên tĩnh cũng được xây dựng với
hệ thống cột gỗ và mái được lợp ngói âm dương không có sự khác biệt nhiều so
với kết cấu của chính điện.
Ngoài
ra trong khu vực khuôn viên chùa còn có tháp tổ Huệ Thành được xây dựng công
phu với nhiều chi tiết hoa văn mang ý nghĩa phật giáo, khuôn viên chùa có nhiều
cây cối xum xuê, tỏa bóng mát làm cho bầu không khí quanh chùa thêm phần trong
sạch, thanh tịnh, ngoài ra cây cối cũng góp phần tạo thêm cảnh sắc thiên nhiên
cho ngôi cổ tự trăm năm tuồi này .
Trong
khu vực chùa Phụng Sơn hiện nay vẫn còn ẩn chứa biết bao điều bí ẩn và hấp dẫn
đối với những nhà nghiên cứu lịch sử vàvăn hóa học. Chùa hiện nay còn lưu giữ
được hai bức tượng Thích Ca mang phong cách của Thái Lan và nhật Bản chứng tỏ
sự giao lưu văn hóa trong quá khứ. Bức tượng Thích Ca mang phong cách Thái Lan
được làm bằng đồng cao 126,5cm với dáng vẻ rất thanh mảnh, mang những đặc điểm
nhân chủng dễ nhận thấy của cư dân Thái. Bức tượng rất thanh thoát, tạo cảm
giác nhẹ nhàng và mang lại cảm giác mỹ thuật cao cho toàn bộ tác phẩm. Tượng
được tạo tác trên một bệ tượng gồm 3 tầng mang hình dáng của cánh hoa sen là
một loại biểu tượng kết hợp thường thấy trong nghệ thuật Phật Giáo. Bức tượng
Thích Ca mang phong cách Nhật Bản bằng gỗ có tư thế thể hiện đức phật đang tọa
thiền và tay đang bắt ấn, ngài choàng Samghati trong tư thế tập trung suy niệm.
Cả hai bức tượng này đều là những cổ vật quý giá của chùa Phụng Sơn .
Chùa
Phụng Sơn là một đi tích kiến trúc, tôn giáo quan trọng. Trong chùa hiện nay
còn lưu giữ nhiều pho tượng cổ rất đặc trưng cho nghệ thuật tạo tác tượng cổ ở
khu vực Nam Bộ nói chung và hu vực Sài Gòn – Gia Định nói riêng trong những năm
đầu thế kỷ XIX, trong đó tiêu biểu nhất phải kể đến bức tượng phật bằng đá dát
vàng và bộ tượng Ngũ Hiền độc đáo ở chùa. Ngoài ra khuôn viên chùa Phụng Sơn
còn là di chỉ khảo cổ học quan trọng của nền văn hóa Óc Eo cổ xưa gắn liền với
vương quốc Phù Nam hùng mạnh một thời trong quá khứ. Chùa Phụng Sơn đã được
công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật theo quyết định số 1288- VH/QĐ ngày
16/11/1988 của bộ văn hóa .
Tài Liệu Tham Khảo :
BẢO
TÀNG CÁCH MẠNG TP.HỒ CHÍ MINH DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH,
NXB TRẺ NĂM 1998
TRẦN
NHO THÌN, VÀO CHÙA LỄ PHẬT SỰ TÍCH – Ý NGHĨA CÁCH BÀI TRÍ, NXB HÀ NỘI NĂM 2008
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét